Көшпелі қазақтың отырықшылыққа көшуі: оның салдары мен ережесі
1924 жылы 17 сәуірде Бүкілресейлік ОАК мен РКФСР Халық Комиссарлары Кеңесі көшпелі, жартылай көшпелі және отырықшылана бастаған қазақ шаруаларын жерге орналастыру тәртібін анықтайтын арнайы ереже қабылдады. Бұл құжат қазақтардың жерге қоныстануын заңдастырып, олардың мал шаруашылығына қажетті жайылымдар мен сақтық пішен учаскелерін белгілеуді көздеді.
📌 Ереженің негізгі міндеттері:
✔️ Қазақ шаруаларын жаппай жерге орналастыру;
✔️ Отырықшылыққа көшкен қожалықтарға 10 жылдық мерзімге несие беру;
✔️ Олардан 5 жылға дейін салық алынбауын қамтамасыз ету;
✔️ Ауыл шаруашылығы құрал-саймандары мен құрылыс материалдарын тегін беру.
Алайда бұл ереже іс жүзінде бұрмаланып, қазақ халқы үшін ауыр зардаптарға әкелді. 1925 жылдан бастап ауыл ішіндегі таптық жіктелуді күшейту, “Кіші Қазан” төңкерісін жүргізу бағыты қолға алынды. Осы саясат аясында байлар жаппай тәркіленіп, кедей-кепшіктер ұжымдастырылды. Бұл мәжбүрлеу сипатындағы науқан халықтың қарсылығын туғызды, ал Кеңес билігі оған күшпен жауап берді.
Қазақ халқының дәстүрлі шаруашылық жүйесінің жойылуы 1931-33 жылдардағы алапат ашаршылыққа әкеліп, миллиондаған адамның өмірін қиды. Кеңестік биліктің бұрмалаулары мен асыра сілтеулерін жою мақсатында кейін түрлі әлеуметтік-экономикалық шаралар қолға алынғанымен, көшпелі қазақтардың отырықшылыққа көшуі ауыр да қайғылы тарихи кезең болды. 1924 жылғы ереже осы күрделі процестің бастауында тұрған маңызды құжаттардың бірі ретінде қалды.
