Қаржы пирамидаларына алданбау үшін нені білу керек?
Кейінгі жылдары Қазақстанда “жеңіл әрі жоғары табысты” уәде ететін қаржы пирамидалары көбейіп кетті. Әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде “инвестиция салып, оны бірнеше есе етіп қайтарып ал” деген хабарламалар жиілеп, алаяқ схемаларға алданған адамдар саны артып келеді.
📌 Қаржы пирамидасы деген не?
Қаржы пирамидасы — бұл жаңа қатысушылардың салған ақшасы арқылы бұрынғы қатысушыларға табыс төленетін заңсыз жүйе. Мұндай ұйымдарда нақты бизнес-модель, тауар немесе қызмет көрсетілмейді. Түскен қаражат тек тізбекпен беріледі.
Олар қалай жұмыс істейді?
Көп жағдайда пирамидалар өзін инвестициялық жоба немесе жеке даму клубы ретінде таныстырады. Бастапқыда адам белгілі бір соманы салып, кейін тағы адам тартып, “табысқа жету сатыларынан” өте бастайды. Уақыт өте келе бұл жүйе қатысушылардың ақшасын алып, жоқ болып кетеді.
Пирамида ұйымдастырушылары:
• 1-2 ай ішінде 100-200% табыс уәде етеді;
• Қатысушыларға адамдар тартса, “бонус”, “премия” береді;
• Заңды тіркелмейді немесе жалған лицензия көрсетеді;
• Тауар не қызметті жай ғана бүркеншік ретінде қолданады (мысалы: косметика, коучинг, білім платформалары).
Қауіпті белгілер: қалай тануға болады?
1. Кепілдендірілген жоғары табыс — қаржы нарығында ешбір инвестиция 100% табысқа кепілдік бермейді.
2. Жаңа адам тартуға ынталандыру — классикалық “достарыңды шақыр да ақша тап” схемасы.
3. Тауардың жоқтығы немесе жасанды болуы негізге алынады. Яғни, өнім тек желеу.
4. Құпиялылық және асығыстық — “дәл қазір шешім қабылда, ертең кеш болады!” деген психологиялық қысым.
5. БАҚ-қа сенімді емес жарнама — жалған пікірлер, қолдан жасалған табыс тарихтары.
‼️ Миллиондаған шығын: нақты мысалдар
2022 жылы Алматы қаласында тіркелген “ASTEX.kz” атты қаржы пирамидасы 10 000-нан астам қазақстандықты алдап, 5,7 миллиард теңгеден астам қаржыны иемденіп кеткен. Ұйым криптовалютаға инвестиция салу арқылы табыс табуға болады деп уәде еткен.
Сол жылы Qnet желілік компаниясы да сотқа тартылды. Ондаған қазақстандық өздерінің достарын тартып, қарызға батқан. Алайда компания өкілдері өздерінің “пирамидалық жүйеге қатысы жоқ” екенін айтып ақталған.
Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, 2021–2024 жылдар аралығында Қазақстанда қаржы пирамидалары бойынша 200-ден астам қылмыстық іс қозғалған. Олардың басым бөлігі WhatsApp, Instagram және TikTok желілері арқылы адамдарды тартқан.
📌 Заң не дейді?
2022 жылы Қазақстанда “Қаржы (инвестициялық) пирамидасын ұйымдастыру және оған қатысу” бабы бойынша қылмыстық жауапкершілік күшейтілді. Пирамида құрған адам 5 жылдан 12 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Ал оған жарнама жасаған адам айыппұл немесе бас бостандығын шектеу жазасына тартылады.
Қаржы пирамидасының құрбаны болмау үшін не істеу керек?
• Қаржы ұйымының лицензиясы бар-жоғын Қаржы нарығын реттеу агенттігінің сайтынан тексеріңіз.
• Уәде етілген табыстың шындыққа сәйкестігіне сыни көзбен қараңыз.
• Жақындарыңызбен кеңесіңіз – эмоциямен шешім қабылдамаңыз.
• Әлеуметтік желілерден келген күмәнді ұсыныстарды фактчек арқылы тексеріңіз.
• Егер алдансаңыз – бірден полицияға немесе прокуратураға хабарласыңыз.
☝🏻 Қаржы пирамида ұйымдастырушыларының арбауына түспеу үшін қаржылай сауатты арттырып, уәделерге емес, нақты сандар мен заңға сенген жөн.
Бүгінгі таңда қаржы пирамидалары тек алаяқтардың ғана емес, қарапайым азаматтардың да проблемасына айналып отыр. Олардың тоқтауы – әр адамның қырағылығы мен саналы таңдауына байланысты.
