Көшпелі қазақтар мен сауда-саттық: Ақша айналымы қалай дамыды?
Көшпелі қазақ қоғамында ақша айналымы негізінен айырбас және сауда арқылы жүзеге асырылған. Қазақтар ежелден ақшалай қатынастарға қарағанда, табиғи шаруашылыққа бейім болды. Өйткені олардың негізгі кәсібі мал шаруашылығы еді. Дегенмен көрші елдермен сауда-саттық барысында ақша айналымы да біртіндеп дами түсті.
Ақша айналымының ерекшеліктері:
🟢Айырбас жүйесі
Қазақтар көбінесе мал мен мал өнімдерін (ет, жүн, тері, сүт өнімдері) тауар ретінде қолданды. Бұл өнімдер базарда заттай айырбасқа түсіп, қажетті заттарға немесе азық-түлікке айырбасталды.
🟢Теңге және басқа ақшалар
Қазақ хандығы дәуірінде айырбас құралы ретінде күміс теңгелер қолданылған. Әсіресе, Ұлы Жібек жолы бойындағы қалаларда (Түркістан, Тараз, Отырар, Сауран) ақша айналымы жақсы дамыды. Мұндай қалаларда жергілікті монеталар соғылып, сауда қатынастарының негізін қалаған.
🟢Орыс рублі мен басқа да валюталар
Қазақстанның Ресей империясы құрамына кіруімен бірге рубль негізгі төлем құралына айналды. Оған дейін қазақтар Қытайдың немесе Орта Азияның валюталарын, сонымен қатар парсы ақшаларын да пайдаланды.
🟢Мал – негізгі байлық
Қазақ қоғамында мал негізгі “валюта” ретінде саналған. Әрбір адамның байлығы малының санымен өлшенді. Мал тек айырбасқа ғана емес, қалыңмал төлеу, құн төлеу секілді дәстүрлі құқықтық-әлеуметтік қатынастарда да қолданылды.
🟢Керуендер мен сауда
Ұлы Жібек жолының қазақ даласынан өтуі халықаралық сауданың дамуына ықпал етті. Бұл саудада алтын, күміс, мата, асыл тастар, дәмдеуіштер сияқты тауарлар айналымда болды.
Қорыта айтқанда, көшпелі қазақтардың ақша айналымы негізінен натуралды шаруашылыққа сүйенсе де, сауда-саттық пен көршілес өркениеттердің ықпалымен ақшалай қатынастар да дамыды. Ақша айналымы негізінен қалаларда және халықаралық сауда жолдарында кең таралған.
