Алдыңғы жазбада Ұлы жібек жолының өркендеуінен қазақ жерінде қытайлардың ушу монеталары қолданыста болғанын айтып өткенбіз. Осыдан кейін Оңтүстік Қазақстан және Жетісу қалаларында Қытайдың басқа кайюань тунбао монеталары пайдаланыла бастады. Бұл Қытайдың қазіргі замандағы валютасының атымен ұқсас
Көшпенділер саудасы мен ақша айналысы қалалар дамуындағы аса маңызды факторлардың бірі болды. Қала материалдық игілікті өндіріп қана қойған жоқ, сонымен бірге сауда да жасады. Бұл орайда оның екінші міндетін сол заман үшін ең маңызды деп санауға болады.
Зерттеулерге сүйенсек, қазақ жерінде алғашқы ақшалар біздің заманымызға дейінгі 2000 жылдары пайда болды. Бұл адамдар арасындағы арнайы қажеттіліктен туындаған. Дегенмен уақыт өте келе заттың құнын затпен өтеу ыңғайсыздық туғызды.
Өздерің білетіндей, көшпенділер экономикасында сауданың айырбас түрі қарқынды дамыды. Себебі олар мүлікті, малды баспа бас алмастырып отырды. Осы тұста тауар айырбасы негізгі үш бағытты қамтыды.
Ғұндардың саудасы мен экономикасы туралы алдыңғы жазбалардан бастап айтып келеміз. Олардың өмірінде көшпелі мал шаруашылығы басты рөл атқарды. Жылқының асыл тұқымдарын өсіріп, ат баптауды жетік меңгерген.
Б. з. б. II мыңжылдықтың ортасына қарай шаруашылықта алыс жерлерге көшуге және қысты күні тебінгілі жайылымға бейімделген қой мен жылқы сияқты жануарлардың үлес салмағы күрт өседі. Тұрғындардың көшіп-қонуы артып, далалық жайылым алқаптарын игеру үрдісі жүріп жатты.
Тарих беттеріне бойласақ, үйсіндер ең мықты мемлекет қана емес әрі ең бай ұлыстың бірі болған. Қазіргі тілмен айтқанда миллионерлер мекені болып есептелді. Себебі олар өз заманында жан-жақты дамудың барлық түрін меңгерді.
Біз алдыңға жазбаларда Отырар маңында түрлі теңгелердің жасалғанын айтқанбыз. Отырар — Қазақстан тұрғындары ғасырлар бойы пайдаланып келген ақшаның бүкіл тарихы көрсетілген ежелгі қала. Ол кезде әртүрлі ақшалар шығарылды. Сонымен қатар ақша реформасы да көп болды.
Ақша ежелгі көшпенділер дәуірінде пайда болды. Дегенмен бастапқыда ақшаның орнына өнімдер айналымда жүрді. Ал айырбастау үшін өнім «тауарға» айналды.Осылайша тауарлы өндіріс келді. Осы тауарлар ақша есебінде жүрді.
Қаңлы экономикасында қолөнер бұйымдарымен қатар шикізат өндіру шаруашылығы да жақсы дамыды. Ел тұрғындары өзін-өзі тұрмысқа қажетті заттармен толық қамтамасыз ете алған. Осылайша дамыған аймақтары тез арада қолөнер және сауда орталықтарына айналады.
